Er zijn werknemers die van weekeinde naar weekeinde leven. En er zijn er die niet kunnen wachten tot ze eindelijk weer aan de slag mogen. Die op vakantie zelfs stiekem doorwerken omdat ze niets liever doen, of niet anders kunnen. In het laatste geval gaan bij Wilmar Schaufeli de alarmbellen rinkelen: werkverslaving!
Schaufeli is emeritus hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie in Utrecht en Leuven. Hij vertelde onlangs in Trouw: ”Werkdruk is een toenemend probleem. Maar niet iedereen die hard werkt, of hard moet werken, is werkverslaafd. Er zijn allerlei redenen om hard te werken: je carrière, je hypotheek, alimentatie, een extra vakantie. Of omdat je het zo leuk vindt. Mensen kunnen heel bevlogen aan het werk zijn. Omdat ze het zo interessant en uitdagend vinden."
“Verslaving betekent dat je echt niet anders kunt. Als je je schuldig voelt, of overbodig en gespannen, als je niet hard werkt. De 'remedie' is dan om weer aan het werk te gaan, want dan voel je je weer beter. Een gevaarlijke cyclus die kan leiden tot een burn-out. Dat soort gedrag heeft te maken met hoe je als persoon in elkaar zit. Ze kenmerken zich vaak door eigenschappen als perfectionisme, faalangst, het altijd goed willen doen voor anderen. Je baas, je collega's, je klanten. Bevlogen werkers stoppen als de lol er van af is, workaholics als ze vinden dat ze genoeg hebben gedaan, als het werk af is. En dat is nooit zo.”
Het soort beroep maakt wel uit, volgens Schaufeli. “Bij banen met veel verantwoordelijkheid, waarbij het werk nooit af is, krijg je eerder werkverslaving dan wanneer je buschauffeur of productiemedewerker bent en je klaar bent als je dienst er op zit. Veel werken is natuurlijk wel belonend: mensen die heel veel werken, al dan niet dwangmatig, maken sneller promotie en verdienen meer geld. Zolang ze niet uitvallen is de baas tevreden, en mensen kunnen het lang volhouden. Er wordt tegen ze opgekeken omdat ze steeds de eerste en de snelste zijn. Al kunnen ze ook weerstand oproepen, omdat ze niet kunnen delegeren, of streberig kunnen overkomen.”
Werkverslaving komt veel voor: ”Op grond van criteria die wij hanteren bij ongeveer 15 procent van de beroepsbevolking: zij scoren bovengemiddeld op zowel excessief als op dwangmatig hard werken. Maar neem het een beetje met een korrel zout, want er zijn niet heel duidelijke, objectieve criteria zoals bij burn-outs, waarbij je in de ziektewet komt. Afhankelijk van waar je de lat legt, kan het ook 5 procent zijn, of 20. Hoe dan ook redelijk veel mensen, zowel mannen als vrouwen."
En hoe kick je af? "Je moet echt gemotiveerd zijn te minderen, en daar gaat het vaak al fout. Mensen zelf hebben er vaak niet zo veel last van, tot ze echt een burn-out krijgen. Het zijn vooral hun partners en kinderen die eronder lijden. Dat is ook de reden dat mensen hulp zoeken: omdat hun partner het zat is. Als ze zelf stappen willen zetten, kun je denken aan maatregelen in de sfeer van begrenzing: twee avonden per week werken, de andere avonden niet. En werkverslaafden hebben vaak geen hobby's of sociale contacten. Je kunt dus kijken wat ze leuk en interessant vinden. Een uurtje op de racefiets, schilderen. Het ligt allemaal erg voor de hand, maar je moet het wel willen."
