“Een authentiek ‘ik’ bestaat niet”, zei Jacques Lacan. Identiteit ligt volgens de flamboyante Franse denker verankerd in zaken als taal, geschiedenis en sociale codes. Lacan was in de tweede helft van de twintigste eeuw een fenomeen. Vanaf de jaren vijftig begon hij in Parijs lezingen te geven. Zijn schoonzoon Jacques Alain Miller tekende deze ‘seminaries’  op – Lacan zelf schreef nauwelijks. Hij gaf de lezingen in overvolle zalen waar tout Paris aanwezig wilde zijn.

Wat maakt Lacan zo bijzonder? Vooral het feit dat hij zich verzette tegen de gedachte dat er zoiets is als een authentiek, onvervalst en uniek ik of ego dat diep in ons schuil zou gaan. Dat is een fictie, aldus Lacan. Ga je terug naar de etymologie, dan zie je dat het woord ‘identiteit’ naar het Latijnse identitas verwijst, dat ‘gelijkheid’ of ‘hetzelfde’ betekent. Zo bezien verwijst identiteit dus niet naar een verborgen uniek zelf, maar juist naar een gemeenschappelijk noemer, naar de groep waarvan je deel uitmaakt. Lacan heeft het over de ‘symbolische orde’: het geheel aan wetten, normen, regels, sociale codes en sociale instituties, en vooral ook: de taal. Deze orde noemt hij ook wel ‘de Ander’ – niet te verwarren met een concrete andere persoon.

Die concrete andere persoon draagt wel de symbolische orde uit, stelde Lacan. Een kind krijgt via ouders de taal aangereikt, maar ook de wetten en sociale codes van de groep waartoe het behoort, en verwerft zo een identiteit. En omdat wij altijd tot meerdere groepen behoren – familie, werk, het land waarin we wonen – dragen we ook altijd meerdere identiteiten met ons mee. Identiteit ligt zo verankerd in de geschiedenis – in je familieverhaal, de taal die je spreekt, in de verhalen die hun sporen hebben nagelaten.

De interessante intellectuele erfenis van Lacan is breed terug te vinden in onder meer de filosofie, literatuurwetenschappen, vrouwenstudies, theologie, en uiteraard in de psychiatrie en psychoanalyse – het eigenlijke vakgebied van Lacan. Hij geniet nog steeds wereldfaam, hoewel hij Nederland nooit helemaal heeft weten te veroveren; door Nederlandse psychiaters en psychoanalytici wordt hij maar mondjesmaat gelezen. Ga je in zuidelijke richting een tiental kilometers de grens over, dan kun je deelnemen aan diverse studiekringen die het denken en de psychoanalytische praktijk van Lacan onderwijzen, bestuderen en voortzetten. In vooral Frans- en Spaanstalige landen zijn de psychiatrie en psychoanalyse diep doordrongen van de lacaniaanse zienswijze en praktijkvoering.

Meer lezen over Lacan? Dat kan hier.