“In mijn werk met leidinggevenden kom ik regelmatig mensen tegen die ongemerkt bezig lijken met zelf-sabotage. Ze lijken succes net zo spannend te vinden als falen. Als iemands gevoel van eigenwaarde sterk verbonden is met prestaties — en die prestaties kwetsbaar aanvoelen — dan lijkt de meest logische verdediging om de relatie tussen inzet en resultaat te verstoren.”
Hoogleraar Manfred Kets de Vries is de meest geprezen Nederlandse managementdenker. Hij constateerde dat de meest slimme mensen zichzelf vaak enorm in de weg zitten en deed daar onderzoek naar.
Kets de Vries: “Door zich in te houden, via uitstelgedrag, afleiding, afstand nemen of last-minute chaos, creëren zij een soort vangnet: als het misgaat, raakt het mijn identiteit niet in de kern. Ze kunnen zichzelf immers wijsmaken: 'Ik heb eigenlijk niet écht mijn best gedaan’. Ik kom dit patroon echt vaak tegen en besloot te verkennen waarom juist de meest capabele mensen zichzelf soms in de weg zitten, en wat dat hen kost.”
Het goede nieuws is dat dit geen onveranderlijke karaktertrekken zijn, maar aangeleerde verdedigingsmechanismen. Ze zijn gevormd door ervaringen uit het verleden, aangescherpt door angst, en gevoed door een diep — vaak verborgen — verlangen naar bescherming. En wat is aangeleerd, kan ook weer worden afgeleerd.
Kets de Vries: “Vanuit een therapeutisch perspectief begint herstel niet met je gedrag direct veranderen, maar met bewustwording: het herkennen van het patroon en de emotionele logica erachter. Waarom houd ik me in, juist als het me echt iets uitmaakt? Waarom voel ik paniek als dingen goed gaan? Waarom saboteer ik mezelf steeds op cruciale momenten? Het stellen van deze vragen — oprecht en zonder oordeel — is de eerste stap richting verandering. Het doel is niet simpelweg stoppen met zelf-sabotage, maar een zelfbeeld opbouwen dat geen bescherming meer nodig heeft in de vorm van zelf-sabotage. Dat vraagt dat je onder het gedrag kijkt, naar de angst, de overtuigingen en de oude wonden die eraan ten grondslag liggen.”
Verschillende vormen van therapie kunnen daarbij helpen. Kets de Vries: “Cognitieve gedragstherapie biedt praktische handvatten en nieuwe manieren van kijken. Psychodynamische therapie kan verborgen angsten en innerlijke conflicten zichtbaar maken. Compassiegerichte therapie brengt zachtheid waar vroeger schaamte heerste. Trauma-geïnformeerde zorg richt zich op de wonden uit de vroege ontwikkeling die deze verdedigingsstrategieën ooit noodzakelijk maakten. Ook loopbaanbegeleiders kunnen mensen helpen zichzelf te bevestigen en het patroon van zelf-sabotage en het vermijden van succes te doorbreken. Maar wat al deze benaderingen gemeen hebben, is hetzelfde doel: iemand leren het risico te nemen om écht gezien te worden. Niet omdat succes gegarandeerd is, maar omdat ieder mens het waard is om te proberen. En opnieuw te proberen. En soms te falen. En toch heel te blijven. Want helen betekent niet dat angst verdwijnt. Helen betekent dat je jezelf meebrengt, juist in het aangezicht van angst.”
Manfred Kets de Vries is psychoanalyticus, managementwetenschapper en econoom. Hij is als hoogleraar humanresourcemanagement en leiderschapsontwikkeling verbonden aan INSEAD in Fontainebleau. Kets de Vries verwierf bekendheid met zijn onderzoek naar leiderschapsstijlen en treedt regelmatig op als adviseur bij grote internationale ondernemingen.
Lees het artikel hier.
